در بعضی از روایات اشاره شده است که در آخرالزمان دجال خواهد
آمد . منظور از دجال چیست؟ آیا در جامعه کنونی ما مصداق دارد؟

دجال از ریشه «دجل » به معنای دروغگوی حیله گر است . اصل
داستان دجال در کتاب های مقدس مسیحیان است . ⁽¹⁾ در انجیل این واژه بارها به کار رفته و از کسانی که منکر حضرت مسیح
باشند و یا «پدر و پسر» را انکار کنند، به عنوان دجال یاد شده است. به همین جهت
در ترجمه انگلیسی کتاب های مقدس مسیحی، واژه آنتی کریست ( (Antichrist یعنی ضد مسیح به کار رفته است.

در روایات زیادی از اهل سنت، خروج دجال از نشانه های برپایی
قیامت دانسته شده است . ⁽²⁾ در کتاب های روایی
شیعه، تنها دو روایت در مورد خروج دجال به عنوان یکی از علائم ظهور حضرت مهدی
(عج) آمده است ⁽³⁾
که هیچ یک از آن ها از نظر سند معتبر و قابل
قبول نیست . بنابراین، از نظر منابع شیعی، دلیل معتبری بر این که خروج دجال یکی
از علائم ظهور باشد، وجود ندارد; اما در عین حال با توجه به روایات زیادی که در
منابع اهل سنت آمده است، احتمال این که اصل قضیه دجال به طور اجمال صحت داشته
باشد; وجود دارد . البته حتی اگر اصل قضیه دجال صحت داشته باشد، بی تردید بسیاری
از ویژگی هایی که برای آن بیان شده، افسانه به نظر می رسد .

پس، اصل قضیه دجال امری محتمل و ممکن، می نماید . اکنون این
سؤال مطرح است که مقصود از دجال چیست؟ درباره مصداق این واژه دو احتمال وجود
دارد:

1
. با توجه به معنای لغوی « دجال» ، مقصود از آن
نام شخص معینی نیست; بلکه هر کسی که با ادعاهای پوچ و بی اساس و با تمسک به
انواع اسباب حیله گری و نیرنگ در صدد فریب مردم باشد، دجال است .

بر این اساس، دجال ها متعدد خواهند بود . وجود روایاتی که در
آن سخن از دجال های متعدد رفته است، این احتمال را تقویت می کند; مانند: «قال
رسول الله (ص): یکون قبل خروج الدجال نیف علی سبعین رجالا; ⁽⁴⁾ پیش از خروج دجال ، بیش از هفتاد دجال خروج خواهند کرد» .

بنابراین احتمال، در حقیقت قضیه دجال بیانگر این مطلب است که
در آستانه انقلاب امام مهدی (عج) افراد حیله گر برای نگه داشتن فرهنگ و نظام
جاهلی، همه تلاش خود را به کار می گیرند تا با تزویر و حیله گری مردم را نسبت به
اصالت و تحقق آن انقلاب و استواری رهبریش، دچار تردید سازند . این که در همین
روایات تاکید شده است: «هر پیامبری امت خویش را از خطر بر حذر داشته است » ، خود
تاییدی دیگر بر همین احتمال است که مقصود از دجال ، هر شخص حیله گر و دروغ گویی
است که قبل از خروج حضرت مهدی (ع) در صدد فریب مردم است.

2
. دجال ، کنایه از کفر جهانی و سیطره فرهنگ مادی بر
همه جهان است

استکبار با ظاهری فریبنده و با قدرت مادی، صنعتی و فنی عظیمی
که در اختیار دارد، سعی می کند مردم را فریب دهد و مرعوب قدرت و ظاهر فریبنده
خود کند . بر این اساس است که پیامبران امت های خود را از فتنه دجال بیم داده
اند: «ما بعث الله نبیا الا و قد انذر قومه الدجال ... ; ⁽⁵⁾ هیچ پیامبری مبعوث نشد مگر آن که قومش را از فتنه دجال بر
حذر داشت » ، در حقیقت آنان را از افتادن به دام مادیت و ورطه حاکمیت طاغوت و
استکبار جهانی بر حذر داشته اند. پس احتمال می رود منظور از دجال - با آن شرایط و اوصافی که در این روایات برای او شمرده شده -
همان استکبار جهانی باشد; مثلا در اوصاف دجال گفته شده «کوهی از طعام و شهری از
آب به همراه دارد» کنایه از امکانات عظیم و گسترده ای که استکبار در اختیار دارد . ⁽⁶⁾

پی نوشت:

1
. رساله یوحنا، بابا 2، آیه 18و22 .

2
. سنن ترمذی، ج 4، ص 507 - 519 .

3.
کمال الدین صدوق، ص 525 و 526 .

4
. کنزالعمال 14، ص 200 .

5
. بحارلانوار، ج 52، ص 205 .

6.
رجوع کنید به: الف) چشم به راه مهدی، مرکز انتشارات
دفتر تبلیغات قم، جمعی از .نویسندگان، ص 289

ب) دادگستر جهان، ابراهیم امینی، ص 223 .