فضیلت ماه ذی الحجه  
  

ماه «ذى الحجّه»، آخرین ماه «سال هجرى قمرى» است و ماهى
است بسیار پربرکت. بزرگان دین هنگامى که این ماه وارد مى شد، اهمّیّت ویژه
اى به عبادت در آن مى دادند. مخصوصاً در دهه اوّل این ماه .در بعضى از
روایات آمده است، شب هاى دهگانه اى که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به
آن سوگند یاد کرده است، شب هاى دهه اوّل این ماه شریف است،و این سوگند به
خاطر عظمت آن است.
خداوند در سوره حج (آیه 28) ضمن بیان فریضه بزرگ «حج» سخن از «أیّام
مَعْلُومات» گفته است که مؤمنان باید در آن به یاد خدا باشند. یکى از
تفسیرهاى معروفِ «أیّام مَعْلُومات» که در روایات نیز آمده است، ده روز
اوّل ماه ذى الحجّه است. بنابراین، هم شب هاى آن عزیز است و هم روزهاى آن.
در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم که عبادت و کار نیک در
هیچ ایّامى به اندازه این ایّام (ده روز اوّل ماه ذى الحجّه) فضیلت ندارد.

افزون بر اینها، هم صدا شدن با زوّار خانه خدا در این ماه، و یاد و خاطره
مراسم باشکوه حج و معنویّت و برکات آن، حال و هواى دیگرى به انسان مى دهد;
مخصوصاً براى کسانى که در سلک زوّار سعادتمند خانه خدا قرار گرفته اند، یا
با یاد و خاطره آنها همراهند.
وجود دو «عید» مهمّ اسلامى عید قربان (عید اضحى) و عید غدیر (عید ولایت) و
روز «عرفه» و خاطره دعاى عجیب و بسیار گرانبهاى امام حسین(علیه السلام) در
عرفات، شکوه و عظمت خاصّى به این ماه بخشیده، و سزاوار است همه مؤمنان
(مخصوصاً جوانان پاکدل) از فضاى آکنده از معنویّت این ماه غافل نشوند و در
خودسازى و تهذیب نفس بکوشند که به پیشرفت هاى مهمّى نائل مى شوند.

اعمال مشترک دهه اوّل
 
1ـ امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: پدرم حضرت امام باقر(علیه السلام) به
من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذى الحجّه، هر شب میان نماز مغرب و
عشا این دو رکعت نماز را ترک مکن:
در هر رکعت سوره حمد و سوره قل هو الله را مى خوانى، پس از آن این آیه (آیه 142 سوره اعراف) را مى خوانى: 

وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثینَ لَیْلَةً، وَ أَتْمَمْناها
بَعَشْر، فَتَمَّ میقاتُ رَبِّه أَرْبَعینَ لَیْلَةً، وَ قالَ مُوسى
لاَِخیهِ هارُونَ اخْلُفْنى فى قَوْمى، وَ أَصْلِـحْ وَلا تَتَّبِعْ
سَبیـلَ الْمُفْسِـدینَ. 

اگر چنین کنى، در ثواب حاجیان، و اعمال حجّ آنها شریک مى شوى.

2ـ روزه گرفتن در نُه روز اوّل. در روایتى از امام موسى
کاظم(علیه السلام) نقل شده است که هر کس نُه روز اوّل ذى الحجّه را روزه
بدارد، خداوند ثواب روزه تمام عمر را براى او مى نویسد.
3-در هر روز از این دهه، این تهلیلات [لا اله إلاّ اللّه ها] را که از امیر
مؤمنان(علیه السلام) نقل شده است بخواند و اگر روزى ده مرتبه بخواند بهتر
است:
لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الّلَیالى وَالدُّهُورِ، لا اِلهَ اِلاَّ
اللهُ عَدَدَ اَمْواجِ الْبُحُورِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَرَحْمَتُهُ
خَیْرٌ مِمّا یَجْمَعُونَ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الشَّوْکِ
وَالشَّجَرِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَالْوَبَرِ، لا
اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الْحَجَرِ وَالْمَدَرِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ
عَدَدَ لَمْحِ الْعُیُونِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ فِى اللَّیْلِ اِذا
عَسْعَسَ، وَالصُّبْحِ اِذا تَنَفَّسَ، لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ
الرِّیاحِ فِى الْبَرارى  وَالصُّخُـورِ، لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ مِـنَ
الْیَـوْمِ اِلـى یَـوْمِ یُنْفَخُ فِى الصُّورِ.

روز اوّل ماه
 
روز اوّل ماه ذى الحجّه روز مبارکى است و براى آن اعمالى چند نقل شده است:
1ـ روزه گرفتن. در روایتى از امام موسى بن جعفر(علیهما السلام) نقل شده است
که هر کس روز اوّل ماه ذى الحجّه را روزه بگیرد، خداوند براى وى پاداش
عظیمى را مى نویسد.
2ـ خواندن نماز حضرت فاطمه(علیها السلام). مرحوم «شیخ طوسى» فرموده است:
مستحب است در این روز، نماز حضرت فاطمه(علیها السلام) را بخواند و این نماز
چهار رکعت است (هر دو رکعت به یک سلام) و همانند نماز حضرت
امیرالمؤمنین(علیه السلام) است; در هر رکعت، یک مرتبه سوره حمد و پنجاه
مرتبه سوره قل هو الله را بخواند و بعد از سلام تسبیح حضرت فاطمه(علیها
السلام) را بگوید، آنگاه بخواند: سُبْحانَ ذِى الْعِزِّ الشّامِخِ
الْمُنیفِ، سُبْحانَ ذِى الْجَلالِ الْباذِخِ الْعَظیمِ، سُبْحانَ ذِى
الْمُلْکِ الْفاخِرِ الْقَدیمِ، سُبْحانَ مَنْ یَرى اَ ثَرَ النَّمْلَةِ
فِى الصَّفا، سُبْحانَ مَنْ یَرى وَقْعَ الطَّیْرِ فِى الْهَوآءِ، سُبْحانَ
مَنْ هُوَ هکَذا وَلا هَکَذا غَیْرُهُ.
3ـ نیم ساعت قبل از ظهر، دو رکعت نماز بگزارد و در هر رکعت، یک مرتبه سوره
حمد و ده مرتبه سوره قل هو الله و ده مرتبه آیة الکرسى و ده مرتبه سوره
إنّا أنزلناه را بخواند.

شب نهم (شب عرفه)

شب عرفه از شب هاى مبارک و بافضیلت است که عبادت و توبه و راز و نیاز با حضرت حقّ در آن بسیار پرارزش است.
در روایتى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل شده است که فرمود: شب عرفه
شبى است که دعاها در آن مستجاب است، و کسى که آن شب را به عبادت بپردازد،
پاداش سالها عبادت را دارد و این شب، شبِ مناجات و توبه است.
براى این شب، اعمالى نقل شده است:
1ـ این دعا را که از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل شده است بخواند، و
در پاداش آن فرموده هر کس آن را در شب عرفه یا شب هاى جمعه بخواند، خداوند
او را بیامرزد. این دعا با عبارات:"اَللّهُمَّ یا شاهِدَ کُلِّ نَجْوى،
وَمَوْضِعَ کُلِّ شَکْوى، وَعالِمَ کُلِّ خَفِیَّة" آغاز می شود و متن آن
در مفاتیح الجنان موجود است.
2ـ مستحب است این تسبیحات را بخواند که رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
فرمود: هرکس در شب عرفه این تسبیحات ده گانه را هزار مرتبه بخواند، هر
حاجتى از خداوند بخواهد، جز خواسته اى که گناه باشد، برآورده مى شود:
سُبْحانَ مَنْ فِى السَّماءِ عَرْشُهُ، سُبْحانَ الَّذِی فِى الاَْرْضِ
سَطْوَتُهُ، سُبْحانَ الَّذِی فِى الْبَحْرِ سَبیلُهُ، سُبْحانَ الَّذِی
فِى النّارِ سُلْطانُهُ، سُبْحانَ  الَّذِی فِى الْجَنَّةِ رَحْمَتُهُ،
سُبْحانَ الَّذِی فِى الْقُبُورِ قَضاؤُهُ، سُبْحانَ الَّذِی فِى الْهَواءِ
اَمْرُهُ، سُبْحانَ الَّذِی رَفَعَ السَّماءَ، سُبْحانَ الَّذِی وَضَعَ
الاَْرْضَ، سُبْحانَ مَنْ لا مَنْجا مِنْهُ إلاّ إِلَیْهِ.

3ـ زیارت امام حسین(علیه السلام). در روایتى امام
باقر(علیه السلام) فرمود: هر کس در شب عرفه امام حسین(علیه السلام) را
زیارت کند و تا روز عید در آن جا بماند، خداوند او را از گرفتارى و مشکلات
آن سال محفوظ بدارد.
4ـ دعایى را که در اعمال شب جمعه و روز عرفه نیز وارد شده است بخواند که در
اعمال شب جمعه (صفحه 966) خواهد آمد و ابتداى آن چنین است: أللّهُمّ مَن
تَعَبَّأَ وَ تَهَیَّأَ وَ أَعَدَّ.

روز نهم (روز عرفه) 
 
مرحوم «علاّمه مجلسى» مى گوید: روز عرفه از اعیاد بزرگ اسلامى است و کسى که
بتواند این روز را در «عرفات» باشد، توفیق بزرگى دارد. این روز اعمال و
دعاهاى فراوانى دارد و بهترین عمل در این روز، دعا است.
این روز، براى تقویت معرفت الهى، و رابطه عمیق تر با حضرت حق و شناخت صفات جمال و جلال پروردگار، بسیار مناسب و مغتنم است.
این روز، بویژه براى کسانى که در سرزمین پرخاطره و انسان ساز «عرفات» باشند
و در مناسک حج شرکت داشته باشند، سعادت مضاعف خواهد بود; آنان که در لباس
سفید احرام، با قلبى مملوّ از عشق خداوند، دعاى عرفه امام حسین(علیه
السلام) را در سرزمین عرفات زمزمه مى کنند، از این زلال معرفت ناب، بیش از
دیگران سیراب مى شوند.
امام باقر(علیه السلام) از امام زین العابدین(علیه السلام) روایت کرده است
که آن حضرت در روز عرفه جمعى را مشاهده کرد که دست نیاز به سوى مردم دراز
کرده و کمک مى خواستند! حضرت فرمود: واى بر شما! آیا از غیر خدا در این روز
حاجت مى طلبید در حالى که در این روز امید مى رود که فضل خداوند حتّى شامل
بچّه هایى شود که در شکم مادرانند.
در روز عرفه، مخصوصاً دعا براى مؤمنان و دوستان بسیار سفارش شده است. چه آنان که زنده اند و چه کسانى که از دنیا رفته اند.
از ابراهیم بن هاشم که از بزرگان شیعه است چنین نقل شده که: «عبد اللّه بن
جندب» را در سرزمین عرفات دیدم که در روز عرفه، غرق در دعا و راز و نیاز
بود. دست هاى خود را به سوى آسمان بلند کرده بود و اشک از چشمانش سرازیر
بود، و فراوان گریه مى کرد; در پایان نزد او رفتم و گفتم: وقوف و عبادت هیچ
کس را مثل تو ندیدم. گفت به خدا سوگند! فقط براى برادران مؤمن دعا کردم،
زیرا از امام موسى کاظم(علیه السلام) شنیدم که فرمود: هر کس براى برادران
مؤمن خود دعا کند، از عرش ندا مى رسد که صدهزار برابر آن براى خود تو خواهد
بود، و من نخواستم از صد هزار برابر دعاى فرشتگان که یقیناً مستجاب است،
دست بردارم! و براى خودم دعا کنم که نمى دانم مستجاب خواهد شد یا خیر!(4)

اعمال روز عرفه:
براى روز عرفه چند عمل وارد شده است:
1ـ روزه گرفتن; که پاداش فراوانى دارد. ولى اگر روزه در آن روز سبب ضعف و
ناتوانى جهت دعا و انجام اعمال و عبادات روز عرفه شود ترک آن بهتر است
(البتّه روزه مربوط به کسانى است که در وطن هستند یا قصد اقامت ده روز کرده
اند).
2ـ غسل کردن قبل از غروب آفتاب.
3ـ زیارت امام حسین(علیه السلام)، که زیارت آن حضرت در روز عرفه طبق روایتى
از امام صادق(علیه السلام) پاداش حج و عمره بسیار، و جهاد فراوان دارد.در
روایت دیگرى از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که خداوند در روز عرفه،
توجّه خاصّى به زائران قبر امام حسین(علیه السلام) دارد، حاجاتشان را
برآورده مى سازد و گناهانشان را مى آمرزد.
در حدیث دیگرى از سه امام بزرگوار، حضرت امام صادق و امام کاظم و امام
رضا(علیهم السلام) آمده است که هر کس روز عرفه به زیارت امام حسین(علیه
السلام) برود، خداوند او را با ایمان محکم همراه با اطمینان باز مى گرداند.
به هر حال، همان گونه که «سیّد بن طاووس»، در «اقبال» فرموده است: احادیث
در فضیلت زیارت امام حسین(علیه السلام) در روز عرفه، متواتر است. به همین
دلیل سیل مشتاقان در این روز به سوى مرقد آن حضرت سرازیر مى شود.
4ـ پس از نماز عصر، و قبل از آن که دعاهاى روز عرفه را بخواند، دو رکعت
نماز در زیر آسمان، بجا آورد و به گناهان و خطاهاى خود اعتراف کند، که امام
صادق(علیه السلام) فرمود: هر کس چنین کند، پاداش کسانى که در سرزمین
عرفاتند، را خواهد داشت و گناهانش آمرزیده گردد.
5- دعاى معروف عرفه
از جمله دعاهایى که خواندنش در روز عرفه سفارش شده است دعاى معروف و مشهور
سالار شهیدان امام حسین(علیه السلام) است که ازمحتواى بسیارباارزش وبى
نظیرى برخورداراست;این دعاى پرفیض،گنجینه اى از معارف اسلامى است که راه
خداشناسى و توبه و بازگشت به او را، به هر خداجوى مسلمانى مى آموزد، و روح
را به بالاترین اوج معرفت، مى رساند; مى توان گفت یک دوره عرفان اسلامى در
آن درج است.
بشر و بشیر از فرزندان «غالب اسدى» روایت کرده اند که: عصر روز «عرفه» در
سرزمین «عرفات» خدمت امام حسین(علیه السلام) بودیم که آن حضرت با گروهى از
اهل بیت و شیعیان خود، در نهایت خشوع و فروتنى، از خیمه خویش بیرون آمدند و
در قسمت چپ کوه [= جبل الرحمه، کوه معروفى است در وسط عرفات] رو به سوى
کعبه ایستادند و همانند فقیر و نیازمندى که چیزى طلب کند، دست ها را در
برابر صورت گرفتند و این دعا را خواندند.

شب دهم
 
اعمال این شب عبارت است از :
1ـ احیاى شب دهم ذى الحجّه که از شب هاى بابرکت و ارزشمندى است. نقل شده
است که حضرت امیر مؤمنان على(علیه السلام) این شب را احیا مى داشت.
2ـ غسل کردن در این شب مستحب است.
3ـ در این شب زیارت امام حسین(علیه السلام) مستحب است، و در روایتى از امام
صادق(علیه السلام) آمده است که هر کس در چنین شبى امام حسین(علیه السلام)
را زیارت کند، گناهانش آمرزیده مى شود.
4ـ در این شب این دعا را بخواند: 
یا دائِمَ الْفَضْلِ عَلَى الْبَرِیَّةِ، یا باسِطَ الْیَدَیْنِ
بِالْعَطِیَّةِ، یا صاحِبَ الْمَواهِبِ السَّنَیِّةِ، صَلِّ عَلى مُحَمَّد
وَ آلِهِ خَیْرِ الْوَرى سَجِیَّةً، وَ اغْفِرْ لَنا
یا ذَالْعُلى فى هذِهِ الْعَشِیَّةِ.

روز دهم (روز عید قربان)
روز عید قربان از اعیاد مهمّ اسلامى است. این روز یادآور اخلاص و بندگى
حضرت ابراهیم(علیه السلام)در برابر پروردگار خویش است، آن جا که فرمان حق
براى ذبح اسماعیل صادر شد، و ابراهیم آن بنده فرمانبردار خداوند آماده
اجراى این فرمان شد و اسماعیل را به قربانگاه برد و کارد بر حلقومش نهاد،
ولى ندایى رسید که اى ابراهیم از عهده این آزمون الهى برآمدى! دست نگهدار
که فرمانبردارى خویش را به درستى اثبات کرده اى.
جبرئیل همراه با «قوچى» فرود آمد و ابراهیم آن را قربانى کرد، و سنّت
قربانى در منا از آن روز برقرار شد، این روز، روز عید و خوشحالى و سرور
است. زیرا علاوه بر این که بنده اى مخلص از آزمونى دشوار، سربلند بیرون آمد
و بندگى خویش را در پیشگاه خداى بزرگ ثابت کرد، گروه عظیمى از بندگان مخلص
خدا به او تأسّى جسته، به زیارت خانه خدا مى شتابند و مراسم منا و از
جمله، قربانى را انجام مى دهند.

اعمال روز عید قربان:

براى عید قربان اعمالى چند نقل شده است:
1ـ غسل کردن است که به گفته مرحوم «علاّمه مجلسى»، غسل در آن روز سنّت مؤکّد است تا آن جا که بعضى از علما آن را واجب دانسته اند.
2ـ نماز عید قربان است و نحوه انجام آن، به همان کیفیّتى است که در نماز
عید فطر گفته شد، و نماز عید قربان در زمان غیبت امام(علیه السلام)مطابق
مشهور فقهاى عظام، سنّت مؤکّد است. (خواه به صورت جماعت خوانده شود یا
فرادى).
3ـ مستحب است دعاهایى را که پیش از نماز عید و قبل از آن وارد شده است
بخواند. به فرموده مرحوم «علاّمه مجلسى»، بهترین دعاها،دعاى چهل و هشتم
«صحیفه کامله سجّادیه» است که اوّلش این است: أللّهُمَّ هذا یَومٌ مُبارَک و
اگر دعاى چهل و ششم را نیز بخواند بهتر است.
4ـ خواندن دعاى ندبه در این روز و سایر اعیاد مستحبّ است.
5ـ قربانى کردن در این روز براى همه مستحبّ مؤکّد است و بسیار سفارش شده
است، تا آن جا که برخى از علما آن را بر کسانى که توانایى دارند واجب
دانسته اند و مستحب است بعد از نماز عید، کمى از گوشت آن بخورد.
6ـ تکبیرات مشهور زیر را بگوید; براى کسانى که در این ایّام توفیق حضور در
مراسم حج و صحراى «منى» را دارند، بعد از پانزده نماز این تکبیرها را مى
خوانند; از نماز ظهر روز عید، شروع کرده تا نماز صبح روز سیزدهم; ولى کسانى
که در آن جا نیستند، بعد از ده نماز آنها را مى خوانند، از نماز ظهر روز
عید آغاز نموده، تا نماز صبح روز دوازدهم، و آن تکبیرها مطابق روایت کتاب
شریف «کافى» چنین است:
اَللهُ اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ
اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، و للهِِ الْحَمْدُ، اَللهُ اَکْبَرُ عَلى ما
هَدانا; اَللهُ اَکْبَرُ عَلى ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الاَْنعامِ; وَ
الْحَمْدُ لِلّهِ عَلى ما أبْلانا.
حدّاقل این تکبیرها را بعد از نماز در این ایّام، یکبار بگوید ولى اگر
تکرار نماید، بهتر است، و حتّى اگر بعد از نوافل نیز بگوید خوب است.